چشم مصنوعی یا پروتز چشم چیست؟ | انواع، نگهداری و اجزای تشکیل دهنده آن

چشم مصنوعی یا پروتز چشم وسیله‌ای است که در پی از دست دادن چشم، درون حدقه قرار می‌گیرد و ظاهر چشم آسیب دیده را بهبود می‌بخشد. در صورتی که کل چشم تخلیه شود، پروتز چشم فضای خالی را پر می‌‌کند و به این صورت از عوارضی همچون افتادگی پلک جلوگیری می‌گردد. طبق آخرین تحقیقات پیشرفت های چشمگیری در زمینه چشم مصنوعی یا پروتز چشم انجام شده است. محققان در سراسر جهان در تلاش هستند تا با استفاده از فناوری های جدید چشم های مصنوعی تولید کنند تا ظاهر زیبا و طبیعی افراد را بازگرداند.

در ادامه به مطالب زیر می پردازیم:

• پروتز چشم یا چشم مصنوعی چیست؟ 
• انواع چشم مصنوعی یا پروتز چشم
• چشم مصنوعی یا پروتز چشم از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟
• حرکت پروتز چشم
• پروتز چشم یا چشم مصنوعی از چه موادی تشکیل شده است؟
• اهمیت نگهداری از پروتز چشم یا همان چشم مصنوعی
• جنس پروتزهای چشم
• آیا پروتزهای چشمی نیاز به تعویض دارند؟
• نحوه ساخت پروتز چشم یا همان چشم مصنوعی
• اجزای تشکیل دهنده پروتز چشم
• جلا دادن پروتز چشم
• معیارهای تاثیرگذار در انتخاب بهترین چشم مصنوعی
• بهترین مرکز ساخت پروتز چشم
• عوامل موثر بر هزینه چشم مصنوعی
• نتیجه گیری
• چشم انداز آینده

پروتز چشم یا چشم مصنوعی چیست؟ 

پروتز چشم یک دستگاه پزشکی است که به جای چشم طبیعی فردی که به دلیل اختلالات بینایی یا از دست دادن چشم قادر به بینایی نیست، قرار می‌گیرد. چشم مصنوعی شامل قسمت‌هایی است که ظاهر و عملکرد چشم طبیعی را برای فرد بازتولید می‌کند. این پروتزها اغلب از مواد مختلفی مانند پلاستیک، سیلیکون و متریال‌های سازگار با بدن تهیه می‌شوند.

چشم مصنوعی به صورت جراحی در عمق حفره چشمی قرار می‌گیرد و با استفاده از پروتز چشمی، فرد قادر به داشتن ظاهر بصری طبیعی و انجام برخی از وظایف چشم است. این پروتزها معمولاً از طریق حرکت چشم طبیعی فرد کنترل می‌شوند و به کمک تکنولوژی‌های پیشرفته، می‌توانند باعث بهبود کیفیت زندگی فرد شوند.

استفاده از پروتز چشم به فرد امکان می‌دهد تا به شکلی طبیعی در فعالیت‌های روزمره شرکت کند. همچنین، می‌تواند به فرد اعتماد به نفس بیشتری در زندگی روزمره بدهد و از تأثیرات روانی و اجتماعی ناشی از از دست دادن چشم جلوگیری کند.

انواع چشم مصنوعی یا پروتز چشم

چشم مصنوعی به طور کلی از نظر نوع حرکت , نوع ساخت و نوع متریال دسته بندی میشوند. در ادامه هر یک را بررسی میکنیم.

انواع چشم مصنوعی از نظر حرکت :

۱. پروتز چشم ثابت :

در این نوع پروتز طی یک عمل جراحی چشم از قبل تخلیه میشود و هیچ بافتی مانند بافت عضلات که باعث حرکت بشود, عملا داخل کاسه چشم وجود ندارد و زمانیکه پروتز داخل چشم قرار میگیرد هیچگونه حرکتی ندارد. این نوع چشم مصنوعی قدیمی می باشد.

۲. پروتز چشم متحرک :

پروتز چشم متحرک در بیمارانی استفاده میگردد که از قبل حین عمل جراحی یک ایمپلنت کروی شکل که معمولا از جنس هیدروکسی اپاتایت یا پلی متیل متاکریلات است کارگذاری شده است. عضلات چشم بر روی این ایمپلنت پبوند میشود و پس از گذشت دوره نقاهت که حدود ۶ الی ۸ هفته است پروتز متحرک بر روی آن بدون عمل جراحی نصب میشود و حرکتی حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد دارد . این پروتزها در حال حاضر بیشترین استفاده را دارند و عمل جراحی آن به سهولت در حال انجام است.

۳. پروتز پین گذاری :

پروتز پین گذاری از نوع متحرک است با این تفاوت که یک سوراخ یا پین در ایمپلنت گذاشته میشود و این پین به پروتز وصل میشود و دارای حرکت فوق العاده طبیعی تا 95 درصد است. این نوع پروتز منسوخ شده و دیگر استفاده نمیشود.

معایب:

• داشتن عفونت و ترشحات زیاد
• نیاز به تخلیه مجدد چشم

انواع چشم مصنوعی از نظر نوع ساخت :

۱. پروتز چشم آماده :

پروتز چشم آماده همانطور که از نامشان مشخص است در بعضی مراکز از قبل ساخته شده و پس از تست به بیماران تحویل داده میشود.

معایب:

• خیلی معتبر نیستند.
• باعث افزایش ترشحات میشوند.
• کیفیت پایین متریال
• عدم تطابق زیاد با ظاهر چشم

۲. پروتز چشم سفارشی (Custom fabricate):

پروتز چشم سفارشی طی یک قالبگیری از حدقه چشم بیمار ساخته میشوند و دقیقا همرنگ و هم اندازه چشم بیمار است.

مزایا:

• کیفیت متریال بالا
• ترشحات کم
• داشتن شباهت بالا به ظاهر چشم بیمار

انواع چشم مصنوعی از نظر نوع متریال :

پروتزهای چشم قبلا از شیشه ساخته می شدند اما بعدا به پروتز های آکریلیک تبدیل شده و امروزه از آکروکامپوزیت ساخته میشوند.

استفاده از هر نوع چشم مصنوعی بستگی به نیازها و شرایط خاص فرد دارد. انتخاب مناسبی باید توسط یک تیم پزشکی متخصص انجام شود تا بهترین راه حل برای بازسازی بینایی فرد فراهم شود.

قسمت های تشکیل دهنده چشم مصنوعی یا پروتز چشم

قسمت های اصلی چشم مصنوعی به شرح زیر است:

۱.زمینه سفید رنگ:

این قسمت در چشم مصنوعی در واقع پایه یا base میباشد که همرنگ سفیدی چشم طبیعی انسان بوده و با قالبگیری دقیق از کاسه چشم ساخته میشود. عنبیه، مردمک و مویرگهای چشم مصنوعی بر روی این قسمت نصب میگردد.

۲. عنبیه و مردمک :

عنبیه همان قسمت رنگی چشم است که بر روی زمینه سفید رنگ نصب میشود و مردمک که نقطه مشکی وسط عنبیه است بر روی آن و در مرکز قرار میگیرد.

در گذشته رنگ عنبیه چشم مصنوعی با رنگ و قلم مو رنگ آمیزی میشد اما ما در کلینیک ماهان از پیشرفته ترین دستگاهها و جدیدترین متدها برای رنگ پروتز چشم استفاده میکنیم.  بدین صورت که ابتدا از چشم طبیعی بیمار عکس میگیریم و سپس بر روی پروتز چشم و بر روی زمینه سفید نصب میکنیم. با این روش نهایت تطابق رنگی با چشم سالم به دست میاید.

۳. لایه شفاف: بر روی تمام موارد فوق یک لایه شفاف وجود دارد که باعث براق و شفاف دیده شدن پروتز مانند چشم زنده میشود. جنس لایه زمینه و لایه شفاف بیرونی به گونه ای هست که سازگار با بدن بوده و باعث حساسیت , التهاب و عفونت نخواهد شد.

نوع و ترکیب قسمت های تشکیل دهنده چشم مصنوعی ممکن است بسته به نیازها و شرایط خاص فرد متفاوت باشد و توسط یک تیم پزشکی متخصص تعیین می‌شود.

حرکت پروتز چشم

همانطور که گفتیم پروتز چشم از نظر حرکتی به دو نوع پروتز ثابت و متحرک تقسیم میشوند:

۱.پروتز چشم ثابت :

این نوع پروتز در افرادی که چشم شان با روش های قدیمی حدودا ۳۰ یا ۴۰ سال پیش تخلیه شده است ( مانند جانبازان جنگ ) یا افرادی که به دلیل ضربه, تومور یا سرطان که عضلات چشم شان برداشته میشود, کاربرد دارد. زیرا عملا هیچ عضله ای برای حرکت در چشم وجود ندارد.

۲. پروتز چشم متحرک:

این نوع پروتز در ۲ نوع بدون پین و با پین گذاری موجود هستند:

• پروتز متحرک بدون پین : در این پروتز بعد از جراحی داخل چشم ( تخلیه یا نیمه تخلیه چشم ) , عضلات چشم باقی مانده و یک جسم کروی از جنس اسفربال داخل چشم قرار گرفته و سپس عضلات به آن جسم کروی متصل میشوند.  پروتزهای بدون پین به طور میانگین بین 40 تا 50 درصد حرکت دارند که ممکن است بسته به شرایط نیز متغیر باشند.
• پروتز متحرک با پین گذاری: حدود ۳۰ الی ۴۰ سال گذشته , برای پروتز چشم متحرک یک سوراخ روی جسم کروی زده شده و یک پین داخل آن قرار میگرفت و سپس پشت پین به پروتز متصل میشد.  این روش یک حرکت مطلوب تا ۹۵ درصد به پروتز اعطا میکرد اما وجود پین باعث افزایش عفونت و ترشحات چشم شده و به همین دلیل امروزه دیگر از این نوع استفاده نمیشود.

حرکت پروتزهای اسکلرال شل یا بدون تخلیه:

در این پروتز چون بافت ها و عضلات چشم در مکان خود قرار دارند میانگین حرکت بسیار خوبی تا 50 الی 60 درصد و یا حتی تحت شرایطی تا 95 درصد نیز وجود دارد .

توجه داشته باشید که با توجه به نوع پروتز و دستورالعمل‌های تهیه کننده و پزشک معالج مرتبط با آن، اقدام به استفاده و تنظیم آن کنید. همچنین، در صورتی که پروتز چشم خود را تازه دریافت کرده‌اید، بهتر است از پزشک خود راهنمایی کامل در مورد نحوه استفاده، تنظیم و مراقبت از پروتز چشم دریافت کنید.

اهمیت نگهداری

همه پروتزها به طور میانگین باید ماهی یکبار برداشته و شستشو شوند. ( این مدت زمان ممکن است بنا به نظر متخصص برای هر بیمار تغییر کند).  از بهترین مواد جهت شستشوی پروتز میتوان به مایع لنز , شامپوهای مخصوص شستشو مانند شامپو آیسول و شامپو آرگوسول و یا شامپو بچه که بسیار در دسترس است , اشاره کرد.

نکته :

به هیچ وجه برای شستشوی پروتز از الکل و آستون و آب خیلی داغ و یا آب خیلی سرد استفاده نکنید. زیرا به شدت باعث خرابی سطح پروتز میشود. همیشه از آب ولرم استفاده کنید.

فواید شستشوی منظم پروتز چشم:

• کاهش ترشحات چشم
• براق شدن سطح پروتز
• جلوگیری از آسیب به پلک و حدقه و از بین رفتن پروتز

در کل، نگهداری صحیح و مراقبت های منظم از پروتز چشم به شما کمک می‌کند تا آن را به طور موثر و کارآمد استفاده کنید و از تغییرات آن در زندگی روزمره بهره‌برداری کنید. میتوانید با پیروی از راهنمایی‌های پزشک و تکنسین مربوطه، مشکلات و عوارض مربوط به پروتز چشم را کاهش داده و تجربه بهتری از استفاده از آن داشته باشید.

آیا پروتزهای چشمی نیاز به تعویض دارند؟

این نکته را همیشه بخاطر داشته باشید که پروتز چشم یک وسیله دائمی نیست و به طور میانگین دارای طول عمر 3 تا 15 سال است. این طول عمر به فاکتورهای متعددی چون نوع پروتز , متریال , محل زندگی فرد , نگهداری و نحوه شستشوی پروتز  بستگی دارد. اما نکته مهمتر این است که هر فردی که از چشم مصنوعی استفاده میکند حتما باید سالی یکبار جهت معاینه و چکاپ و پولیش به مرکز مربوطه مراجعه کند. در این چکاپ کاسه چشمی و بافت های چشمی از لحاظ عفونت , زخم و التهاب بررسی شده و خود پروتز هم برای جلوگیری از تجمع رسوبات و جرم ها معاینه و پولیش میشود.

علائم زمان تعویض پروتز چشم:

• افزایش جرم سطح پروتز و ترشحات چشم
• ملتهب شدن چشم
• افزایش ترشحات زرد رنگ
• بروز اشک ریزش
• افتادگی پلک : در اثر افتادگی پلک , بافت های داخل چشمی تحلیل رفته و سایز پروتز کوچک میشود و نیاز به تغییر یا تعویض دارد.

نحوه ساخت چشم مصنوعی

لازم به ذکر است مشاوره و معاینه اولیه برای کلیه مراجعین در کلینیک چشم مصنوعی ماهان به صورت رایگان انجام میشود. پس از معاینه و بررسی دقیق وضعیت اربیت چشم توسط متخصصین مرکز , شرایط انجام پروتز برای بیمار توضیح داده میشود و مناسب ترین پروتز با توجه به شرایط بیمار تعیین میشود. بهترین نوع پروتز توسط پزشک و متریال و کیفیت پروتز با توجه به بودجه توسط خود بیمار انتخاب میشود.

تشخیص چشم مصنوعی

اگر مراحل ساخت چشم مصنوعی به درستی انجام شود، معمولا تشخیص آن از چشم سالم فرد امکان‌پذیر نمی‌باشد. باید توجه داشت که این پروتزها همانند چشم واقعی فرد تا حدی قابلیت حرکت و جابجایی در جهات مختلف را دارند. در چشم هایی که عمل تخلیه به شکل کامل انجام می شود این حرکت از طریق اتصال ماهیچه‌های چشم به ایمپلنت چشمی صورت می‌گیرد. همچنین باید توجه داشت که حرکت پروتزهای چشمی کاملا مثل چشم سالم فرد نخواهد بود و در بهترین حالت چیزی در حدود 70 درصد حرکت چشم سالم را پوشش خواهد داد. ولی با این وجود نیز اگر بیمار حرکات چشم خود را کنترل نماید دیگران متوجه استفاده او از پروتز نخواهند شد، که این موضوع بر افزایش اعتماد به نفس او برای حضور در جامعه موثر خواهد بود. همچنین قابل ذکر است که پروتزهای چشمی نسبت به نور محیط حساس نیستند و قسمت مردمک نسبت به نور واکنشی ندارد و با نور کم و زیاد محیط کوچک و بزرگ نمی‌شود. در واقع یک نقاشی متناسب با چشم سالم فرد در حالت استاندارد بر روی قالب اکریلیک انجام می گردد.

پولیش پروتز چشم

پولیش کردن یا جرم گیری باعث افزایش طول عمر پروتز چشم میشود. تمام شدن تاریخ انقضای پروتز چشم منجر به بروز علائمی مانند : زرد شدن , تغییر رنگ پروتز , خشکی و زبر شدن سطح پروتز و بروز التهاب و قرمزی چشم میشود. همچنین این کار حرکت روانتر پروتز را در پی خواهد داشت و باعث می شود که بیمار با راحتی بیشتر از آن استفاده نماید.

معیارهای تاثیرگذار در انتخاب بهترین پروتز چشم

از آنجاییکه ناحیه چشم انسان از حساسیت بالایی برخوردار است و در زیبایی ظاهری تاثیر بسیاری دارد. لذا انتخاب یک نمونه مناسب پروتز چشم برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن امری ضروری تلقی می‌گردد و افراد می‌بایست با دقت کامل این کار را انجام دهند.

معیارهای انتخاب پروتز متناسب با شرایط چشم بیماران متغیر است و برای هر بیمار با توجه به جراحی انجام شده , ضربه یا تروما , نوع بیماری و سن بیمار متفاوت است.

بهترین مرکز ساخت پروتز چشم

بدلیل اینکه پروتز چشم تاثیر بسیار زیادی در زیبایی یک فرد نابینا دارد، پس می‌بایست در ساخت آن دقت بسیار زیادی داشت. لذا انتخاب یک مرکز مجهز ساخت پروتز چشم، که از اکولاریست‌ها و چشم پزشکان ماهری در این زمینه بهره می‌برد، از اهمیت بالایی برخوردار است.

ضمنا باید در نظر داشت که یک مرکز معتبر در ساخت چشم مصنوعی حتما می بایست از آخرین تجهیزات و متدهای روز دنیا برای ساخت پروتز بهره ببرد. همچنین نکته مهم دیگر که باید به آن توجه داشت بهداشت مرکز ساخت پروتز چشم است. در این مراکز لازم است که با رعایت بهداشت از انتقال آلودگی از طریق پروتز جلوگیری به عمل آید.

کلینیک پروتز چشم ماهان بعنوان اولین مرکز علمی ساخت چشم مصنوعی در کشور شناخته می‌شود. در این مجموعه از آخرین روشها و تجهیزات برای ساخت پروتز چشم استفاده می‌گردد تا بیماران گرامی تجربه‌ای لذت بخش در این زمینه داشته باشند و با اعتماد به نفس بیشتری در جامعه حضور پیدا کنند.

عوامل موثر بر هزینه پروتز چشم

هزینه پروتز چشم طبیعتا برای هر بیماری با توجه به عوامل گوناگون مانند وضعیت اربیت و حدقه چشم و نقشه درمانی متفاوت است. نکته مهم این است که بیمار حتما باید معاینه شده تا هزینه پروتز مناسب با توجه به شرایط اربیت و حدقه چشم و نقشه درمانی وی تعیین شود. گاهی اوقات ممکن است پس از انجام پروتز برای برخی بیماران در فواصل کوتاهی مانند ۲ یا ۶ ماه بعد مجبور به تغییر پروتز باشیم. برای مثال کودکان زیر ۵ سال باید هر 6 ماه یکبار معاینه شوند زیرا سایز پروتز متناسب با رشد کودک تغییر میکند .

گارانتی پروتز چشم

تمامی پروتزهای چشم در کلینیک ماهان از صفر تا صد دارای گارانتی هستند و ما وظیفه داریم در طول مدت گارانتی در صورت بروز مشکلاتی از قبیل تغییر رنگ , ناسازگاری با بافت های چشم , شکستن پروتز و اختلاف رنگی مویرگ ها با چشم سالم و … را به صورت رایگان تقبل کرده و اصلاحات مربوطه را انجام دهیم. مواردی مانند تغییرات کاسه چشمی توسط جراحی یا تغییر وزن ناگهانی بیمار , پروتز چشم را از پوشش گارانتی خارج میکند اما جای نگرانی نیست زیرا مجدد این اصلاحات توسط کلینیک پروتز چشم ماهان انجام میشود.

نتیجه گیری

پروتز چشم یا همان چشم مصنوعی از گذشته‌های دور تا به امروز در میان کسانی که چشم خود را از دست داده‌اند استفاده می‌شده است. نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که بخش مردمک این پروتزها در برابر نور واکنشی از خود نشان نمی‌دهد وعملا کوچک و بزرگ نمی‌شود. این پروتزها فقط تا حدی قابلیت حرکت دارند و می‌توان آنها را همسو با چشم سالم حرکت داد. ساخت پروتز چشم حتما می‌بایست با نظر پزشک و اکولاریست ماهر انجام گیرد.

کلینیک ماهان با کادر مجرب و حرفه ای و بهره گیری از مواد و متریال با کیفیت به صورت علمی و با قالبگیری دقیق پروتز, آماده خدمت رسانی به بیماران عزیز با مناسبترین قیمت می‌باشد. شما می توانید از بخش گالری تصاویر نمونه کارهای کلینیک چشم مصنوعی ماهان را مشاهده کنید. شما عزیزان می‌توانید برای مراجعه حضوری، به آدرس مرکز که در بخش تماس با ما قرار دارد، مراجعه فرمایید. همچنین می‌توانید از طریق شماره‌های 02166889076 و 09128357509 بصورت تلفنی با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

چشم انداز آینده چشم مصنوعی

با توجه به سرعت رشد فناوری در زمینه چشم مصنوعی, انتظار میرود بزودی تحولات چشم گیری در زمینه پروتز چشم اتفاق بیوفتد به طوری که افراد نابینا بتوانند تا حد زیادی بینایی خود را به دست آورند. در نهایت، می‌توان گفت که چشم مصنوعی یکی از امیدوارکننده‌ ترین حوزه‌های تحقیقات پزشکی میباشد و پیشرفت‌های اخیر حاکی از این است که چشم مصنوعی آینده‌ای روشن دارد.
به امید آن روز